آیا وجود اینستاگرام به نفع جمهوری اسلامی است؟

اردیبهشت ۱۳۹۹ سه کارشناس اینترنت و امنیت دیجیتال، که در کار خود مرجع و متخصص شناخته می‌شوند و به برنامه‌های رسانه‌های فارسی‌زبان خارج از کشور دعوت می‌شوند، در یک برنامه زنده مشترک درباره موضوعات مختلف گفتگو کردند؛ امین ثابتی، مهدی یحیی‌نژاد و نریمان غریب. در این گفتگوی شنیدنی مباحث مختلف روز حول موضوع وضعیت اینترنت در ایران مطرح شد.

یکی از نکات جالب‌توجه در این برنامه درباره اینستاگرام و فیلترینگ یا عدم فیتلرینگ آن در ایران بود؛ این بحث مطرح شد که اینستاگرام اساسا خطری برای حکومت نیست و عدم فیلترینگ آن نیز از اینجا نشئت می‌گیرد که برخی محافل تاثیرگذار امنیتی در ایران می‌دانند حضور اینستاگرام در زندگی مردم و سرگرم‌شدن مردم با آن در نهایت به نفع ثبات و دوام و قوام جمهوری اسلامی است. 

چنانکه «مهدی یحیی‌نژاد» بر این باور است که اگر تا کنون اینستاگرام را فیلتر نکرده‌اند الان هم «دلیل اضافه» برای فیلترینگ آن وجود ندارد و بلکه می‌توان گفت اکنون اینستاگرام به نفع سیستم عمل می‌کند. او در این راه از «جنجال‌های اینستاگرامی» در این روزهای کرونایی مثال می‌آورد که به باور او حواس خیلی‌ها را از موضوعات مهم در جامعه منحرف کرده است. به عقیده او بحث‌های سیاسی داغ خارج از اینستاگرام اتفاق می‌افتد و در این راه توییتر را مثال می‌زند. یحیی‌نژاد خاصیت سرگرم‌سازی اینستاگرام را دلیل اصلی عدم‌ فیلترینگ آن می‌داند.

«امین ثابتی» نیز بر این باور است که اینستاگرام در نهایت فیلتر خواهد شد، گرچه زمان آن معلوم نیست. او در عین حال باور دارد که اگرچه تمایلات جدی در درون حکومت برای فیلترینگ اینستاگرام وجود دارد ولی چون اینستاگرام همچون تلگرام، تبدیل به یک مسئله امنیتی برای سیستم نشده است، آن‌ها نیز هنوز سراغ فیلترینگ آن نرفته‌اند. ثابتی البته دلایل اقتصادی و کاسبی برخی از مردم در اینستاگرام را یکی دیگر از دلایل احتمالی عدم فیلترینگ آن می‌داند و می‌گوید شاید این عقلانیت حداقلی در سیستم وجود داشته باشد که اینستاگرام را فیلتر نکند.

تحلیل کارشناسان یادشده را سخنان برخی چهره‌های تاثیرگذار سیاسی و تصمیم‌گیر در حوزه فضای مجازی نیز تایید می‌کند. چنانکه «عزت‌الله ضرغامی» - که عضو شورای عالی فضای مجازی است - حدود یک سال پیش در توییتر خود نوشته بود: «هرچند وقت، اخباری در مورد فیلترینگ اینستاگرام می‌شنوم. در حالی که به عنوان عضو شورای عالی فضای مجازی از آن بی‌اطلاعم. بخش قابل توجهی از مردم در این فضا زندگی می‌گذرانند که بی‌توجهی به آنان به هیچ وجه شایسته نیست. علی‌رغم اشراف‌ام به آسیب‌های اینستاگرام، چنین اقدامی را به صلاح کشور نمی‌دانم.»

در واقع مخالفت ضرغامی با فیلترینگ اینستاگرام حول دو بحث می‌چرخد؛ «صلاح کشور» و «توجه به خواست مردم». یعنی کاملا می‌توان بین خطوط رییس سابق صداوسیما دریافت که او نیز مسئله فیلترینگ اینستاگرام را از لحاظ امنیتی به مصلحت نظام جمهوری اسلامی نمی‌داند؛ علی‌رغم اینکه باور دارد اینستاگرام، «آسیب‌زا» است.

در شهریور ۱۳۹۸ نیز «جواد جاویدنیا» - دبیر کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه - صراحتا و علی‌رغم دفاع از فیلترینگ هوشمند و هشدار به محتواهای تولیدشده در اینستاگرام، این را نیز گفت که«به فیلترینگ اینستاگرام اصراری نداریم». اگرچه او به صراحت ضرغامی سخن نگفت ولی باید در نظر بگیرم که کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه از رادیکال‌ترین نهادها در زمینه فیلترینگ است؛ چنانکه همین جواد جاویدنیا در خرداد ۱۳۹۹ در گفتگویی، اینستاگرام را با شبکه‌های پورن مقایسه کرد و آن را «کثیف» خطاب کرد.

«محمدجواد آذری جهرمی» - وزیر ارتباطات دولت حسن روحانی که سابقه روشن امنیتی دارد - نیز یکی از کسانی‌ست که با فیلترینگ اینستاگرام، تلویحا مخالفت کرده است. او در یکی از صریح‌ترین اظهارنظرها در این باره، در مقابل این ادعای دادستانی که حکم قضایی برای فیلترینگ اینستاگرام اعمال خواهد شد، از فیلترکنندگان درخواست کرد برای مردم توضیح دهند که فردای فیلترینگ اینستاگرام چه اتفاقی خواهد افتاد و چه چیزی عوض خواهد شد و از آنان خواست طوری جلوه ندهند که گویی وزیر ارتباطات به کل مخالف فیلترینگ است. در واقع آذری جهرمی، که خود در جمهوری اسلامی بازجو بوده است، همچون یک مامور امنیتی و به مانند ضرغامی، فیلترینگ اینستاگرام را «به صلاح» نمی‌داند.

با این‌حال چهره‌هایی همچون «رسول جلیلی» - دیگر عضو شورای عالی فضای مجازی - نیز وجود دارند که حتی نفس برگزاری لایو و برنامه‌های آنلاین مذهبی در اینستاگرام را عملی اشتباه می‌دانند. او که از مدافعان سرسخت فیلترینگ اینستاگرام است در این باره می‌گوید: «چه ضروریتی دارد برنامه‌های مذهبی در اینستا برپا شود؟ عده‌ای فاقد بصیرت هستند و نمی‌دانند نباید در زمینی بازی کنند که پیک آن در دست دشمن است. در زمین دشمن نباید هیئت راه بیاندازیم و هزاران کار اداری و غیر اداری انجام دهیم.»

خلاصه آن‌که بر سر فیلترینگ اینستاگرام در جمهوری اسلامی، هنوز توافقی جمعی وجود ندارد!