محرومیت اینترنتی در جامعه اینترنت‌محور ایران

«ما در منطقه‌ای زندگی می‌کنیم که دسترسی به اینترنت مشکل است و بسیاری از مردم حتی یک گوشی هوشمند در خانه ندارند و با توجه به این که خانواده‌ها در این شهرستان پرجمعیت هستند در خانواده‌هایی که به‌ندرت یک گوشی هم وجود دارد امکان استفاده همه بچه‌ها به اینترنت نیست.»

این سخن یکی از ساکنان شهرستان «نرماشیر» در استان کرمان است. شهرستان نرماشیر در جنوب شرقی استان کرمان واقع شده است. مناطق جنوبی استان کرمان از محروم‌ترین مناطق کشور است؛ محرومیتی که دامن‌گیر بیش‌تر اهالی کشور ایران است. شگفت‌انگیز این‌که مدیریت کلان کشور نه‌ فقط چاره‌‌ای برای این محرومیت نیندیشیده است بلکه همان دستورالعمل آنلاین آموزشی را برای مناطق محروم پیاده کرده است که برای مناطق برخوردار صادر کرده است.

در روزهای پایانی سال ۱۳۹۸ بود که سازمان فناوری اطلاعات اعلام کرد که بیش از ۶۱ درصد از جمعیت ایران از اینترنت استفاده می‌کنند. البته بدیهی بود که اشتراک اینترنت موبایل بسیار بیش‌تر از اشتراک اینترنت ثابت و خانگی بود.

این ارقام و اعداد رسمی، قابل توجه است و نشان می‌دهد جامعه ایران، جامعه اینترنت‌محوری است ولی در عین حال شیوع گسترده کرونا در ایران، تعطیلی تدریس و تحصیل حضوری و اجبار دانش‌آموزان به استفاده از اپلیکیشن‌های آموزشی - که نیازمند استفاده از اینترنت و گوشی موبایل بود - پرده از واقعیات دیگر جامعه برداشت؛ فقر و محرومیت اینترنتی بخش‌های بزرگی از جامعه ایران.

به عنوان نمونه در همان مورد شهرستان نرماشیر، و به موجب گزارش‌هایی که در وبسایت‌های رسمی منعکس شده است، ۳۰ درصد از دانش‌آموزان این شهرستان دسترسی به شبکه شاد ندارند؛ این عدم دسترسی ناشی از تجمیع دو عامل نبود زیرساخت‌های ارتباطی لازم و نیز محرومیت از ابزارهایی چون گوشی هوشمند برای استفاده از «شبکه شاد» است_ شبکه رسمی آموزش آنلاین در کشور که در ماه‌های شیوع کرونا تاسیس شد.

درباره نبود زیرساخت‌های لازم ارتباطی یکی دیگر از شهروندان شهرستان نرماشیر می‌گوید: «بچه‌های ما این‌جا امکانات ندارند؛ به‌خصوص اینترنت برای وصل‌شدن به شبکه شاد وجود ندارد و بچه‌ها بعضا مجبور هستند برای دسترسی به اینترنت به روستاهای اطراف و یا کوه‌ها و تپه‌های مرتفع بروند.»

به عنوان یکی از آخرین اظهارات درباره محرومیت بخش قابل‌توجهی از جامعه ایران از دسترسی به اینترنت و ساختارهای لازم ارتباطی و اقتصادی مبتنی بر اینترنت، می‌توان به اظهارات یک نهاد رسمی مراجعه کرد. آموزش‌وپرورش کل استان کهگیلویه و بویراحمد در ۱۹ آذر ۱۳۹۹ اعلام کرد که ۴۰ درصد دانش‌آموزان این استان امکانات آموزش آنلاین را ندارند. مدیرکل این نهاد علت این محرومیت بزرگ را «نداشتن گوشی» و «دسترسی‌نداشتن به اینترنت» دانست.

در پس چنین محرومیت بزرگی است که طی چند ماه اخیر چندین مورد خودکشی بین کودکان ایرانی به علت عدم دسترسی به اینترنت و استفاده از شبکه شاد گزارش شده است.

این وضعیت فاجعه‌بار در حالی ‌ست که مدیران سطوح کلان آموزشی یا تلاش در تخفیف این محرومیت دارند یا خود را ناتوان از رفع آن نشان می‌دهند. به عنوان نمونه «محسن حاجی میرزایی»، وزیر آموزش و پرورش، رسما اعلام کرده که بیش از ۷۰ درصد دانش‌آموزان کشور از آموزش‌های شبکه شاد استفاده می‌کنند!

اگر این اظهارات درست باشد پس دست‌کم می‌توان گفت این مسئله شامل بخش بزرگی از دانش‌آموزان در استان‌هایی چون کهگیلویه و بویراحمد، کرمان یا سیستان و بلوچستان نمی‌شود؛ چه آن‌که آماری که مدیران این استان‌ها از میزان محرومیت دانش‌آموزان از استفاده از آموزش آنلاین می‌دهند با میزان دسترسی ۷۰ درصدی دانش‌آموزان کشور به اینترنت که وزیر اعلام کرده است چندان همخوانی ندارد.

ضمن این‌که این محرومیت‌های آموزشی نشان می‌دهد در برخی دیگر از آمارهای رسمی هم باید تردید ایجاد کرد. به عنوان نمونه سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی کشور در سال ۱۳۹۷ اعلام کرد که تا پایان شهریور آن سال بیش از ۷۱ میلیون نفر از جمعیت ایران به اینترنت ثابت و سیار دسترسی دارند. یعنی بیش از ۸۵ درصد از مردم ایران؛ رقم بسیار بزرگی که به هیچ عنوان با این محرومیت گسترده دانش‌آموزان از اینترنت که روزانه گزارش می‌شود، همخوان نیست.