کلاه شرعی حزب‌اللهی‌ها؛ قاعده اضطرار!

«حوزه علمیه با فناوری مواجهه نداشت؛ بلکه معاشقه داشت؛ هرچه آمد، پذیرفت؛ سؤال کردیم: چرا طلاب را به تلگرام فرستادی؟ پاسخ می‌دهند: اضطرار؛ میگوییم خدا خیرتان دهد، کاملا درست است، ۲۰ میلیون مخاطب است و طلاب باید بروند شبهات را پاسخ دهند؛ بعد می‌گوییم محذور شما تبلیغ در فضای مجازی بود و حرفی نداریم؛ چرا طلاب را در سازماندهی و ارتباط‌گیری به تلگرام کشاندید؟ مگر این کار محذور شما بود؟ چه خاکی به سرمان بریزیم که ۲۰ سال بعدی که این طلبه مسئول می‌شود از اطلاعات خصوصی او استفاده می‌کنند؟»

این سخنان «محمد کهوند» است؛ از روحانیونی که به عنوان «کارشناس فضای مجازی» این سمت و آن سمت سخن می‌گویند و به برنامه‌های مختلف دعوت می‌شوند. آنچه در سخن کهوند جالب توجه است اشاره او به یک عبارتی‌ست که برای مخاطب عام شاید کمی غریب در نظر بیاید و متوجه نسبت آن با بحث پیرامون اینترنت نشود؛ قاعده اضطرار.

اضطرار چیست؟ معنای لغوی اضطرار به معنای ناچاری در انجام یا ترک یک کار است. قاعده اضطرار چیست؟ در فقه شیعه این عبارت به این معناست که اگر یک تکلیف شرعی بر دوش یک فرد است، اما موقعیت یا شرایطی پیش بیاید که فرد باید از رعایت آن تکلیف چشم‌پوشی کند، بنا به موقعیت اضطراری‌ای که در آن قرار گرفته است، می‌تواند فارغ از حکم شرعی قبلی کار خود را پیش ببرد یا از انجام آن تن بزند. به عنوان نمونه ترک نماز، عملی غیرشرعی است ولی اگر فردی در موقعیت اضطراری قرار بگیرد این ترک نماز برای او نقض شرع محسوب نمی‌شود و به اصطلاح مذهبی «گناه» بر او مترتب نمی‌شود. این‌که جزییات این قاعده چیست و در چه مواقعی می‌توان موقعیت‌های اضطراری را شناسایی کرد خارج از این بحث است.

ولی آنچه این‌جا مهم است این است که بنا به تصور روحانیون حاکم بر ایران، حضور در سرویس‌ها و اپلیکیشن‌های خارجی - که بسیاری از آن‌ها فیلتر شده‌اند - اگرچه حرام و غیرقانونی است ولی چون در فضای مجازی و سرویس‌هایی همچون تلگرام، توییتر، اینستاگرام، فیس‌بوک و … «شبهات» علیه دین مطرح می‌شود، این روحانیون و دیگر افراد باورمند به جمهوری اسلامی می‌توانند به قاعده اضطرار تمسک بجویند و به استناد این قاعده در فضای مجازی و در پلتفرم‌های مختلف حضور پیدا کنند و تلاش کنند به تبلیغات دینی در فضای مجازی بپردازند.

اگرچه این به معنای آن نیست که قاعده اضطرار همیشه پابرجا بماند بلکه باید تلاش کرد از آن خارج شد؛ چنانکه خامنه‌ای در یک سخنرانی از این‌که جمهوری اسلامی ۳۰ سال است در اضطرار است انتقاد کرد و خطاب به دفتر تبلیغات اسلامی گفت: «همه در فضای مجازی هستید؛ اما جریان‌ساز نیستید؛ چرا جریان‌ساز نیستید؟ چون سلطه دشمن را پذیرفتید؛ چون ۳۰ سال است که جمهوری اسلامی را در اضطرار نگه داشتید.»

بر این اساس است که می‌توان چرایی حضور گسترده طیف به اصطلاح «ارزشی» و حزب‌اللهی‌ را در شبکه‌های اجتماعی دریافت؛ بنا به قاعده‌ای که به مثابه کلاهی شرعی عمل می‌کند!