آدا لاولیس؛ جادوگر اعداد
تواناتک- آدا لاولیس (Ada Lovelace) دهم دسامبر سال ۱۸۱۵ در خاندانی اشرافی در لندن متولد شد. پدرش لرد بایرون، از شعرای معروف انگلستان بود. مادرش، آن ایزابلا میلبانک، هم فردی تحصیل‌کرده و علاقه‌مند به ریاضیات بود. پدر و مادر آدا فقط چند هفته پس از به دنیا آمدن او از هم جدا شدند. پدر آدا بعد از چند ماه انگلستان را ترک کرد. زمانی که او هشت ساله بود، پدرش در یونان درگذشت. در آن زمان زنان در انگلستان اجازه تحصیل در دانشگاه نداشتند؛ از این رو مادر آدا برای دخترش برترین اساتید خصوصی را استخدام کرد. آدا علاوه بر ریاضیات، زبان فرانسه و موسیقی را آموخت.
در ۱۲ سالگی شروع به مطالعه درباره پرواز کرد. در آزمایش‌های خود از کاغذ، سیم، روغن و حتی پر پرندگان استفاده می‌کرد. او همچنین از آناتومی پرندگان، برای یافتن ایده‌ای در ساخت بال‌ها بهره جست.
آدا در ۱۴ سالگی به بیماری سرخک مبتلا شد و تا ۱۶ سالگی به طور کامل بستری بود. فقط ۱۷ سال داشت که با چارلز ببیج، دانشمند مشهور، ملاقات کرد. ببیج در آن دوران استاد دانشگاه کمبریج و دارای کرسی ریاضیات لوکاسی بود. هنگامی که بیبج متوجه علاقه آدا و مادرش به علم ریاضیات شد، آنان را به مشاهده ماشین محاسباتی خود (Difference Engine) دعوت کرد. وظیفه این ماشین، انجام محاسبات طولانی ریاضی بود.
یادگیری ریاضیات در سال‌های بعد منجر به ملاقات آدا با مری سامرویل، یکی از بزرگ‌ترین ریاضیدانان زن در آن دوران، شد. سامرویل از اولین زنانی بود که در انجمن سلطنتی نجوم پذیرفته شد. آشنایی آنها موجب شد تا سامرویل ریاضیات مدرن‌تر و پیشرفته‌تری را به آدا آموزش دهد.
آدا در سال ۱۸۴۳ مقاله‌ای فرانسوی از لوئیجی منابرا را به انگلیسی ترجمه کرد. این مقاله به بررسی یکی از طرح‌های ببیج درباره ماشین جدیدی با قابلیت انجام محاسبات پیچیده ریاضی می‌پرداخت. طرح ببیج به اندازه‌ای پیشرفته بود که به عنوان اولین کامپیوتر قابل برنامه‌نویسی تاریخ معرفی شده است. بخش‌های مختلف این ماشین تحلیلی به وسیله نیروی بخار یا دست و با قطعات مکانیکی کار می‌کردند. آدا به توصیه ببیج یادداشت‌هایی را به متن اصلی مقاله منابرا اضافه کرد و در نهایت ترجمه آن مقاله و یادداشت‌ها با نام Sketch of Charles Babbage`s Analytical Engine چاپ شد. افزودن معادلات جبری برای توضیح چگونگی انجام معادلات ریاضی به وسیله موتور تحلیلی، از مهم‌ترین یادداشت‌های آدا در آن مقاله بود. ببیج اعداد برنولی را، که یکی از سخت‌ترین معادلات بود، برای آدا فرستاد تا آن را به تحقیقات خود اضافه کند. آدا در معادلات ببیج اشکالاتی یافت که او از آن به عنوان اشتباهات جدی نام برده است. آدا در این مقاله الگوریتمی برای اعداد برنولی نوشت که اولین برنامه کامپیوتری به حساب می‌آید. به این ترتیب از آدا لاولیس به عنوان نخستین برنامه‌نویس تاریخ یاد می‌شود.
آدا در سال‌های بعد تلاش کرد از ریاضیات به عنوان روشی برای کدگشایی فرآیند عصبی در پس‌زمینه احساسات کمک بگیرد. مطالعات وی با نام «محاسبه‌ای برای سیستم عصبی» منتشر شده‌اند.
مطالعات و تحقیقات آدا موجب شد مفاهیمی تازه به ماشین‌ها افزوده شود و آنها چیزی فراتر از وسیله‌ای برای محاسبات ساده ریاضی نشان داده شوند. اقدامات او نخستین گام در مسیر ساخت کامپیوترهای نوین بود. آدا عقیده داشت هر چیزی که توانایی تبدیل‌پذیری به اعداد داشته باشد، مانند موسیقی یا تصاویر، توانایی محاسبه و تغییریافتن به وسیله کامپیوترها را دارد.
ببیج به دلیل ذهن خلاق، تخیل بالا و بررسی تمامی احتمالات، به آدا لقب «جادوگر اعداد» داده بود. مطالعات آدا و تحقیقات ببیج هیچ گاه کامل نشد. ببیج موفق نشد ماشین خود را بسازد، ولی در سال ۱۹۹۱ نمونه‌ای از ماشین او ساخته شد.
آلن تورینگ، پدر هوش مصنوعی و علوم کامپیوتر نوین، در سال‌های بعد به تحقیقات آدا علاقه‌مند شد. تفاوت آنها در این بود که آدا معتقد بود هوش مصنوعی وجود ندارد و ماشین‌ها فقط دستورالعمل‌ها را اجرا می‌کنند، ولی آلن تورینگ نظر متفاوتی داشت.
آدا در هشتم جولای سال ۱۸۳۵ با ویلیام کینگ ازدواج کرد و به لیدی کینگ معروف شد. ویلیام در سال ۱۸۳۸ به رتبه کنت منطقه لاولیس رسید و آدا لاولیس به نام کنتس لاولیس شناخته شد. حاصل ازدواج آنها سه فرزند با نام‌های بایرون، آن ایزابلا و رالف گوردون بود.
آدا لاولیس در ۲۷ نوامبر سال ۱۸۵۲ در ۳۷ سالگی بر اثر سرطان رحم درگذشت.
تدوین زبان برنامه‌نویسی Ada از سوی وزارت دفاع آمریکا، مدال لاولیس که از سال ۱۹۹۸ توسط انجمن کامپیوتر بریتانیا اهدا می‌شود، مراسم روز آدا لاولیس که هر ساله در میانه‌های ماه اکتبر با هدف افزایش نقش زنان در علوم فناوری برگزار می‌شود و همچنین نام‌گذاری دانشکده‌ای به نام آدا لاولیس در تاتنهام، همگی در راستای بزرگداشت این ریاضیدان بزرگ بوده است.
در اَپ توانا ببینید!
