دمیتری مندلیف؛ پایه‌گذار جدولی ماندگار

تواناتک- دمیتری ایوانویچ مندلیف (Dmitri Mendeleev) در هشتم فوریه سال ۱۸۳۴ در روستای ورکنی آریمزیانی در روسیه متولد شد. پدرش ایوان پاولویچ مندلیف - استاد فلسفه، سیاست و هنر - بود و مادرش ماریا دمیتریونا مندلیوا نام داشت. دمیتری ۱۶ خواهر و برادر داشت که تنها ۱۳ نفر آن‌ها به دوران بلوغ رسیدند. هنگامی که پدرش بینایی خود را از دست داد، مادرش کارخانه شیشه‌سازی را، که از اجدادشان به ارث برده بود، راه‌اندازی کرد. دمیتری ۱۳ ساله بود که پدرش را از دست داد. در ۱۵ سالگی کارخانه شیشه‌سازی‌شان در آتش سوخت. ۱۶ سال داشت که به سن‌پترزبورگ رفت تا در دانشگاه دولتی این شهر تحصیلاتش را ادامه دهد. او پس از فراغت از تحصیل به بیماری سل مبتلا شد. در سال ۱۸۵۵ به شبه‌جزیره کریمه در دریای سرخ رفت و آن‌جا به عنوان استاد شروع به تدریس کرد. در سال ۱۸۵۷ پس از رهایی از بیماری بار دیگر به سن‌پترزبورگ بازگشت.

دمیتری در سال ۱۸۵۹ برای انجام ماموریتی به آلمان رفت، و آن‌جا تحقیقات‌اش را روی شیمی و علوم اندازه‌گیری در دانشگاه هایدلبرگ آغاز کرد.

در سال ۱۸۶۰ با سخنرانی در کنگره شیمی در کارلسروهه، پیرامون وزن اتمی و فرمول‌ها و علائم شیمیایی، با بسیاری از شیمی‌دانان اروپا آشنا شد و یک سال بعد با بازگشت به سن‌پترزبورگ و ارائه یک مقاله با نام شیمی آلی موفق شد جایزه آکادمی علوم سن‌پترزبورگ را به دست بیاورد.

دمیتری در سال ۱۸۶۴ به عنوان استاد دانشگاه صنعتی سن‌پترزبورگ و یک سال بعد نیز به عنوان استاد دانشگاه دولتی این شهر انتخاب شد. در همان سال مدرک دکترای خود را دریافت کرد و در سال ۱۸۶۷ به مقام استاد ممتازی رسید.

تا سال ۱۸۶۴ میلادی، ۵۶ عنصر شیمیایی کشف شده بود. جان نیولندز از دانشمندانی بود که یک ترتیب تناوبی برای عناصر بر اساس وزن نسبی اتمی آن‌ها تعریف کرده بود. در سال ۲۰۱۲ عناصر شیمیایی این جدول تناوبی به ۱۱۸ عنصر رسید.

در سال‌های ۱۸۶۸ تا ۱۸۷۰ دمیتری کتابی با نام مبانی شیمی را در دو جلد منتشر کرد. او برای نگارش این کتاب سعی کرد عناصر شیمیایی را بر اساس خواص آن‌ها مرتب کند. در حین انجام این کار دمیتری متوجه الگوی منظم آن‌ها شد؛ این امر به ساخت جدول تناوبی عناصر شیمیایی مندلیف انجامید. او در حین تحقیقات‌اش متوجه شد که با وجود وزن یکسان برخی از عناصر، خواص فیزیکی و شیمیایی آنان متفاوت است.

مندلیف در ششم مارس سال ۱۸۶۹ یافته‌های خود را با عنوان وابستگی بین خواص وزن اتمی عناصر در انجمن شیمی روسیه ارائه کرد و پس از آن جدول تناوبی خود را در یک مجله علمی منتشر کرد. او برخی از عناصری را که پیش‌بینی کرده بود نیز در این جدول قرار داد.

تغییر وزن برخی از اتم‌های کشف‌شده و همچنین پیش‌بینی اتم‌های جدید، موجب مخالفت‌ها و انتقادات شدیدی شد. این انتقادات تا زمانی که عناصر پیش‌بینی‌شده توسط دمیتری مندلیف کشف شدند، ادامه داشت.

دمیتری در سال ۱۸۶۹ به عنوان یکی از موسسان انجمن شیمی روسیه در تاسیس این مکان، نقش بسزایی داشت. او در دیگر تحقیقات خود، انبساط مایعات بر اثر حرارت را نیز بررسی کرد که نتیجه آن ایجاد فرمولی جدید در بخش شیمی فیزیک بود.

در سال ۱۸۹۰ دمیتری از دانشگاه سن‌پترزبورگ استعفا داد. دو سال بعد یعنی در سال ۱۸۹۲ او موفق به اختراع ماده‌ای منفجره به نام پایروکلودین شد که نوعی پودر بدون دود بود. در همان سال به عضویت انجمن سلطنتی علوم لندن در آمد و در سال ۱۸۹۳ به مدیریت اداره بین‌المللی اوزان و مقیاس‌ها رسید.

دمیتری در سال ۱۹۰۵ از انجمن سلطنتی علوم لندن مدال کاپلی را کسب کرد و در همان سال به عضویت آکادمی علوم سلطنتی سوئد در آمد. عنصر ۱۰۱ به افتخار او به نام مندلیوم نام‌گذاری شده است.

دمیتری از افرادی بود که در تاسیس پالایشگاه نفت در روسیه نیز نقش داشت. او اعلام کرد که می‌توان از نفت به عنوان سوخت استفاده کرد. همچنین نظریه‌ای به نام ابیوژنیک مطرح کرد که در آن آمده است نفت و گاز توسط عواملی غیرزیستی تولید می‌شود و تجزیه عناصر زنده تاثیری در تشکیل نفت و گاز ندارد.

یکی دیگر از اختراعات دمیتری ساخت بالون بود که تاثیر فراوانی بر صنعت هوایی آن دوران داشت. ساخت چگالی‌سنج برای اندازه‌گیری چگالی مایعات از دیگر اختراعات مندلیف بود. از او بیش از ۴۰۰ مقاله و کتاب به یادگار مانده است.

دمیتری در سال ۱۸۶۲ با فیوزنا لکیتیشنا لشوا ازدواج کرد. او بار دوم در سال ۱۸۸۱ با آنا ایوانوا پاپوا ازدواج کرد و یک ماه بعد از همسر اول‌اش طلاق گرفت.

دمیتری مندلیف در دوم فوریه سال ۱۹۰۷ و شش روز قبل از تولد ۷۳ سالگی‌اش بر اثر بیماری آنفولانزا درگذشت.