تکنولوژی ملی یا محدودیت ملی؟
«اینترنت ملی»، «گوشی ملی»، «اندورید ملی» و «گوگل ملی»؛ این‌ها فقط بخشی از پروژه‌های جمهوری اسلامی ست که سال‌هاست به اسم «بومی‌سازی خدمات پایه شبکه ملی اطلاعات» و با بودجه‌هایی کلان در جریان است. البته هدف اصلی این پروژه‌ها کنترل فضای مجازی در کشور و ایجاد محدودیت برای کاربران فارسی‌زبان است.
سازمان‌دهی، جدیت و تمرکز بر ایجاد محدودیت در فضای مجازی با دستور علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، مبنی بر تشکیل «شورای عالی فضای مجازی» در سال ۱۳۹۰ آغاز شد. خامنه‌ای ایجاد «مرکز ملی فضای مجازی» را وظیفه اصلی این شورا عنوان کرد و گفت: «این شورا وظیفه دارد مرکزی به نام مرکز ملی فضای مجازی کشور ایجاد نماید تا اشراف کامل و به‌روز نسبت به فضای مجازی در سطح داخلی و جهانی و تصمیم‌گیری نسبت به نحوه مواجهه فعال و خردمندانه کشور با این موضوع از حیث سخت‌افزاری، نرم‌افزاری و محتوایی در چارچوب مصوبات شورای عالی و نظارت بر اجرای دقیق تصمیمات در همه سطوح تحقق یابد.»
هرچند پیش از این فرمان، به طور پراکنده برنامه‌هایی با عنوان‌های مختلف در این زمینه به اجرا در‌می‌آمد، به دنبال این دستور مقامات ذیربط در قالب این مرکز به طور جدی در این راستا ایده‌پردازی و ارائه طرح کردند.
در ادامه به برخی از این پروژه‌ها و سرنوشت اجرایی آن‌ها می‌پردازیم.
اینترنت ملی
ایده اینترنت ملی یا «شبکه ملی اطلاعات» در سال ۱۳۸۴ در وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات دولت اول محمود احمدی‌نژاد مطرح شد. هدف این پروژه ایجاد یک شبکه داخلی است که بتواند مستقل از شبکه جهانی اینترنت عمل کند. به این ترتیب هر زمانی که مقامات حکومتی اراده کنند، شبکه جهانی اینترنت را قطع یا مختل می‌کنند بدون آنکه به کارکرد شبکه داخلی خللی وارد شود. در آن سال قرار بود این ایده طی سه سال به بهره‌برداری برسد اما به نتیجه مطلوب حکومتی نرسید. خرداد ۹۹ وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات دولت تدبیر و امید خبر داد که بیش از ۱۰۰هزار میلیارد تومان برای توسعه این شبکه هزینه شده است. شهریور۹۹ نیز رهبر جمهوری اسلامی از اوضاع فضای مجازی و تاخیر در راه‌اندازی کامل شبکه ملی اطلاعات به‌شدت انتقاد کرد. او گفت: «آنچه عرض من است و من روی آن تکیه می‌کنم این است که فضای مجازی بدون اختیار ما، از بیرون از اختیار ما، دارد مدیریت می‌شود. به خاطر این است که بنده روی مسئله شبکه ملی اطلاعات این همه تاکید می‌کنم. نمی‌شود این مسئله را رها کرد و می‌بینم که آن اهتمام لازم به خرج داده نمی‌شود.»
با این‌که آذری جهرمی، وزیر ارتباطات و فناوری در شهریور ۹۹ همزمان با بازگشایی مدارس از اتصال ۸۶ هزار مدرسه به این شبکه خبر داد، اما همچنان نتایج و اثربخشی این طرح در ابهام باقی مانده است.
تلفن همراه ملی
پروژه تولید تلفن همراه ملی از اواسط دهه ۸۰ آغاز شد اما «با وجود سرمایه‌گذاری‌های زیادی كه در این زمینه انجام شد، تلفن همراه ملی هیچ گاه در بازار ایران مورد استقبال قرار نگرفت». برخی دلیل این شکست را نبود صنعت تولید و حتی مونتاژ قطعات و تجهیزات دیجیتالی در کشور دانستند.
و اما بار دیگر با شیوع ویروس کرونا و مجازی‌شدن آموزش در کشور، مسئولان امر این بار به بهانه گرانی قیمت تلفن‌های همراه خارجی موضوع تولید گوشی ساخت داخل را دوباره پی گرفتند. در مهر ۹۹ ستار هاشمی، معاون فناوری و نوآوری وزارت ارتباطات، گفت: «با استفاده از منابع در‌نظر‌گرفته‌شده، تولیدکنندگان گوشی همراه هوشمند داخلی مورد حمایت قرار می‌گیرند.» این طرح نیز همچنان به موفقیت اجرایی نرسیده است.
علی خامنه‌ای نیز به سهم خود سعی کرد بر وجوب استفاده از تلفن همراه ساخت داخل تاکید کند؛ تا جایی که در شهریور ۹۹ از واردات و استفاده از گوش‌های لوکس آمریکایی انتقاد کرد و گفت: «شنیدم برای واردات یک نوع گوشی لوکس آمریکایی در سال ۹۸ حدود نیم میلیارد دلار صرف شده است؛ البته بخش خصوصی این کار را می‌کند؛ منتها دولت بایستی جلوی این کار را بگیرد.» این صحبت خامنه‌ای در فضای مجازی واکنش بسیاری از کاربران را برانگیخت. از جمله به دلیل این‌که در همان زمان در یکی از حساب‌های توییتر او توییتی با همین گوشی لوکس آمریکایی یعنی آیفون منتشر شده بود.
اندروید ملی
۲۵ خرداد ۹۸ آذری جهرمی، وزیر ارتباطات جمهوری اسلامی، خبر از تولید اندروید ملی داد و بهانه این اقدام را حذف برخی اپلیکیشن‌های داخلی ایران از پلی‌استور خواند.
گفتنی است قابلیت‌های امنیتی پلی‌استور نه فقط به حذف اپ‌های ناامن از این مارکت معتبر منجر می‌شود، به کاربران برای حذف این اپ‌ها هشدار می‌دهد. قابلیت امنیتی GooglePlay Protect نیز در صورتی که فعال باشد، اپ‌ها را بررسی و موارد ناامن را به کاربر اطلاع می‌دهد تا حذف کند.
گوگل بارها در دوره‌های مختلف زمانی برخی اپلیکیشن‌های داخلی ایران را از فروشگاه پلی‌استور حذف کرده است؛ از جمله پیام‌رسان‌های «سروش»، «هاتگرام»، «تلگرام طلایی» و «موبوگرام». از زمان این حذف‌ها انتقاد مقامات جمهوری اسلامی نسبت به استفاده از پیام‌رسان‌های خارجی نیز آغاز شد و همچنان ادامه دارد.
در شهریور ۹۹ ابوالفضل عمویی، سخنگوی کمیسیون امنیت ملی مجلس شورای اسلامی، ضمن این‌که دوباره بر لزوم تقویت جست‌و‌جو‌گر ملی و پیام‌رسان‌های بومی تاکید کرد، خبر داد: «در حال حاضر اندروید ایرانی بر روی برخی گوشی‌ها فعال شده است.»
گوگل ملی
شهریور ۹۹ ابوالحسن فیروزآبادی، رئیس مرکز ملی فضای مجازی، خبر از طرحی برای تولید مرورگر داخلی داد اما هیچ گونه توضیح دقیقی برای نحوه انجام این کار نداد. او گفت: «در بحث موتور جستجو ما به دنبال ساخت گوگل نیستیم بلکه با بومی‌سازی قصد داریم گوگل ملی داشته باشیم.» فیروزآبادی همچنین در توجیه فیلترینگ هم گفت در صورتی که پلتفرم‌ها از قوانین جمهوری اسلامی تبعیت نکنند و موارد غیرقانونی‌شان به حدی باشد که مسائل فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و امنیتی ایجاد کند، فیلترینگ صورت می‌گیرد. این در حالی است که علاوه بر علی خامنه‌ای ـ که چندین حساب کاربری به زبان‌های مختلف در شبکه‌های اجتماعی دارد ـ بیش‌تر مقامات حکومت جمهوری اسلامی نیز در فضای مجازی بسیار فعال هستند.
در نهایت باید دید که طرح‌ر‌یزی‌ها و تعیین بودجه‌های کلان برای ملی‌کردن اینترنت و ملزومات آن در ایران با اهداف ایدئولوژیک حکومتی چقدر با استقبال شهروندان مواجه شده است؟ آیا نتیجه الگوبرداری جمهوری اسلامی از کشورهایی چون چین، روسیه و کره شمالی برای ایجاد محدودیت شهروندان به جایی هم می‌رسد؟
جدید مرتبط
نمایش مشخصات عمومی
در اَپ توانا ببینید!
