صادق آملی لاریجانی؛ نگاه سراسر امنیتی به فضای مجازی

صادق آملی لاریجانی که در بالاترین مناصب سیاسی در قالب جمهوری اسلامی حضور داشته است، از جمله مقامات جمهوری اسلامی است که درباره فضای مجازی اظهارنظرهای فراوانی کرده است. او که در اسفند ۱۳۳۹ به دنیا آمده است و اصالتی مازندرانی دارد، از مرداد ۱۳۸۸ تا اسفند ۱۳۹۷ رییس قوه قضاییه بود و اکنون (دی ۱۳۹۸) رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام است.

صادق لاریجانی به شهادت مواضع خود مدام بر «جرائم سایبری» تاکید می‌کرد که حاکی از نگاه امنیتی او به فضای مجازی است؛ چنانکه در اردیبهشت ۱۳۹۱ بحث جرائم سایبری در ایران را «به شدت رو به افزایش» دانست و نسبت به آن هشدار داد.

لاریجانی در مهر ۱۳۹۳ نیز موتورهای جستجوی اینترنتی را از جمله ابزارهایی دانست که «غرب به‌ویژه دولت آمریکا» از از طریق آن دست به «جاسوسی» می‌زنند. او بر این اساس نسبت به ظرفیت شبکه‌های اجتماعی در این حوزه نیز هشدار داد و گفت: «اطلاعات شخصی کاربران در شبکه‌های اجتماعی در قالب (ارسال و دریافت) به بیرون از کشور می‌رود و برمی‌گردد که در این رفت و برگشت امکان رصد اطلاعات و جاسوسی وجود دارد. این وضع درست مانند گردش اطلاعات در فضای اینترنت است که به تصریح کارشناسان، موتورهای جستجو در آن، به عنوان ابزارهای جاسوسی مورد استفاده غرب به ویژه دولت آمریکا قرار می‌گیرد».

او در همان سخنرانی «توهین آشکار یا استهزاء» در فضای مجازی را همسان توهین در فضای واقعی دانست و قوه قضایه را «موظف به برخورد» دانست. این نوع نگاه به فضای مجازی است که لاریجانی را وا می‌دارد از تعبیر «پالایش» برای مقابله با شبکه‌های اجتماعی استفاده کند؛ تعبیری که یادآور تعبیر «پاکسازی» است که در سال‌های پس از انقلاب ۵۷ مطرح شد و در لوای آن بسیاری از کسانی که با ایدئولوژی رژیم جمهوری اسلامی همخوان نبودند کنار گذاشته شدند.

درواقع اگر سخنان صادق لاریجانی درباره فضای مجازی را ردگیری کنیم متوجه خواهیم شد که دغدغه اصلی او در این حوزه به مسئله شبکه‌های اجتماعی باز می‌گردد. او اگرچه در تهدید و هشدار خود درباره فضای مجازی بر «جنبه‌های مثبت» فضای مجازی تاکید می‌کند ولی آشکارا نگاه امنیتی و قضایی او تصویری بدست می‌دهد که گویی شبکه‌های اجتماعی اساسا به‌عنوان بستری برای انجام جرائم آفریده شده‌اند و مدام نیز دنبال این است که رد خارجی‌ها را بگیرد.

چنانکه در یک سخنرانی پیرامون چگونگی «کاهش جرم» در فضای مجازی می‌گوید: «بهترین کار این است که فضای مجازی موازی و پالایش شده ایجاد کنیم. این اقدام بسیار خوبی است که هنوز به طور کامل انجام نشده است و باید نسبت به آن توجه داشت. بسیاری از این سرورها در خارج از کشور است و اطلاعات از کشور از این طریق خارج می‌شود. در هر حال مسئله فضای مجازی مسئله دشواری است؛ اما از راه‌های مختلفی می‌توان برخورد کرد تا گسترش نیابد».

در دی ماه ۹۶ و در جریان سرگرفتن تظاهرات سراسری در کشور، روشن شد که تلگرام نقشی اساسی در آگاهی‌بخشی پیرامون رخدادها و ایجاد ارتباط بین افراد داشت و این بود که حساسیت بیش از پیش امثال صادق لاریجانی را نیز برانگیخت. درواقع در مسیر فیلترینگ تلگرام و درواقع آماده‌سازی برای آن شخص صادق لاریجانی بسیار نقش داشت. او در اواخر دی ۹۶ در این باره گفت: «دلسوزان نظام به خوبی می‌دانند که دشمن می‌تواند از طریق فضای مجازی تاثیرگذار باشد. در همین حوادث اخیر، همه دستگاه‌های امنیتی اذعان داشتند که از مسیر یک پیام‌رسان، افراد تحریک به آشوب می‌شدند و در همین فضا ساخت بمب آموزش داده می‌شد. واقعاً کدام پدر و مادری می‌پذیرد که فرزندش از این طریق تحریک شود و پرچم کشور یا ساختمانی را آتش بزند؟ براین اساس ما معتقدیم نباید راه را برای دشمن باز کنیم».

لاریجانی بر این اساس صراحتا از فیلترینگ تلگرام دفاع کرد و از اینکه ۴۰ درصد پهنای باند اینترنت در کشور در اختیار تلگرام است به شدت انتقاد کرد. او با تشبیه فضای مجازی به فضای جنگی، خواستار ایجاد «راه‌های امن» در فضای مجازی شد و گفت: «حرف ما این است که دشمن باید فیلتر شود اما راه مردم در فضای مجازی باید متعدد، هموار و امن باشد. چه کسی در کشور می‌پذیرد دشمن شاهراهی را در اختیار داشته باشد که مردم بالاضطرار باید در آن رفت و آمد کنند؟...در حال حاضر نهادها اجازه ندارند مکاتبات رسمی و داخلی خود را از طریق پیام‌رسانی مانند تلگرام انجام دهند. وقتی یک فضای امن ایجاد شود، خود دستگاه ها نیز می‌توانند از آن بهره‌مند شوند و انواع خدمات از این طریق قابل ارائه است».

طی هفته‌های پس از دی‌ماه ۹۶ روشن شد صادق لاریجانی و عده دیگری از مسئولان مرتبط در حوزه فضای مجازی نزد خامنه‌ای تشکیل جلسه می‌دهند و به موازات این مسئله لحن صادق لاریجانی درباره فضای مجازی نیز تندتر و تندتر شد. چنانکه در بهمن ۹۶ با لحنی تند گفت: «فضای مجازی در  ایران به شکلی که امروز اداره می‌شود، صددرصد خلاف امنیت ملی است». او همچنین با تکرار ادعای قدیمی خود مبنی بر جاسوسی دولت‌های غربی از ایران به واسطه شبکه‌های اجتماعی گفت: «دشمنان با در اختیار داشتن این امکان و پالایش این داده‌ها به انحای مختلف می‌توانند اطلاعات گوناگون را از داخل کشور بدست آورند و با دستیابی به ذائقه مخاطبان ضمن انواع شایعه‌پراکنی‌ها علیه نظام و امنیت کشور اقدام کنند».

به‌هرحال اگرچه صادق لاریجانی در جایگاه رییس قوه قضاییه و نیز عضو شورای عالی فضای مجازی، نقشی بسیار پررنگ در فیلترینگ تلگرام داشت و این شبکه اجتماعی پرطرفدار در بهار ۱۳۹۷ فیلتر شد ولی مسئله این است که فیلترینگ تلگرام هیچگاه از علاقه گسترده مردم به آن نکاست چنانکه به اعتراف خود نهادهای داخلی، حدود ۴۰ میلیون ایرانی هنوز از تلگرام استفاده می‌کنند. از این رو به نظر می‌رسد بهتر است صادق لاریجانی به این بیاندیشد که در شبکه‌های اجتماعی خارجی چه جذابیتی خفته است که نیمی از جمعیت کشور از آن بهره می‌گیرند. طبعا تامل در این پرسش بهتر می‌تواند به دغدغه‌های صادق لاریجانی پاسخ دهد!